«Στη ζωή μου έκαμα αυτό που θεωρούσα καθήκον μου»
 (Εμμανουήλ Κριαράς)

Τον περασμένο Αύγουστο «έφυγαν», με διαφορά λίγων ημερών, δυο σπουδαίοι Έλληνες, οι οποίοι με το έργο τους και το παράδειγμα της ζωής τους αύξησαν το μέγεθος και την αξία του νεοελληνικού μας πολιτισμού, ο φιλόλογος Εμμανουήλ Κριαράς και ο ιστορικός Μιχαήλ Σακελαρίου.

Ο πρώτος 108 και ο δεύτερος 102 ετών. Και οι δυο τους συνδύαζαν τη βαθιά γνώση της επιστήμης τους με την πίστη στις αρχές και τις αξίες της δημοκρατίας και της κοινωνικής προόδου.

Και από αυτή την πίστη τους εκπήγαζε στη μακρά ζωή τους η αδιάπτωτη δημιουργική τους δύναμη και συγχρόνως το ανυποχώρητο πνεύμα της αντίστασης ενάντια στις δυνάμεις της αντίδρασης, καθώς και στην «κακομοιριά» και τη μικρόνοια του πνευματικού και πολιτικού κατεστημένου της εποχής τους, που επέμενε να αστυνομεύει την επιστημονική έρευνα, να φιμώνει ή και να διώχνει έξω από τη χώρα τις ζωντανές πνευματικές δυνάμεις και να κρατεί φυλακισμένη την παιδεία του λαού μας στα μουχλιασμένα υπόγεια της «εθνικοφροσύνης» και του γλωσσικού αναχρονισμού.

Ο Εμμανουήλ Κριαράς, ο τελευταίος -μέχρι πριν από ένα μήνα- επιζών από τους ηγέτες του Δημοτικισμού, είναι γνωστός περισσότερο από το «Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας (1100 - 1669)», έργο πολύχρονου πνευματικού μόχθου.

Πέρα από τους αγώνες του για την καθιέρωση της Δημοτικής γλώσσας και τον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσής μας, ο Εμμ. Κριαράς μάς άφησε ένα τεράστιο φιλολογικό έργο: Λεξικογραφικά 8.500 σελίδες, Γραμματολογικά 6.000 σελίδες, Σύμμικτα 3.000 σελίδες, Επιστολογραφικά 1.500 σελίδες, καθαρά Γλωσσικά 900 σελίδες, 1.000 Άρθρα και 60 βιβλία (μονογραφίες, μελέτες κ.ά.).

Και ο Μιχαήλ Σακελαρίου, επίσης, «άφησε πίσω του ένα πολυδύναμο έργο διεθνούς εμβέλειας και ασφαλώς πρωτοποριακό για τα δεδομένα της ελληνικής ιστοριογραφίας». Με την πρώτη ιστορική μονογραφία που δημοσίευσε το 1939, «Η Πελοπόννησος κατά την δευτέραν Τουρκοκρατίαν (1715 - 1821)», «άνοιξε νέους δρόμους στην ιστορική έρευνα προκαλώντας τις βίαιες αντιδράσεις ακαδημαϊκών κύκλων, που αντιλαμβάνονταν την Ιστορία ως εθνική ρητορική μάλλον παρά ως έρευνα και κριτικό στοχασμό επί της μαρτυρίας των πηγών».

Έκτοτε, δεν σταμάτησε να ερευνά και να φωτίζει ιστορικές περιόδους που υπήρξαν κρίσιμες για την πορεία του ελληνισμού, τόσο κατά την αρχαία, όσο και κατά τη νεότερη εποχή. Ακόμα και λίγους μήνες πριν από το θάνατό του, εξέδωσε (Απρίλιος 2014) το τελευταίο βιβλίο του «Ένας συνταγματικός δημοκράτης ηγέτης κατά την επανάσταση του 1821, ο Λυκούργος Λογοθέτης της Σάμου (1772 - 1850)».

Ιδιαιτέρως διδακτικά -για όσους είναι επιδεκτικοί μαθήσεως και διδάσκονται από την ιστορία- είναι όσα αναφέρει στο βιβλίο του «Η απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, καταλύτης για την αποδιοργάνωση της ελληνικής επανάστασης». Παρουσιάζοντας όλη την παθολογία που ταλάνιζε το επαναστατημένο έθνος -και η οποία δυστυχώς διαιωνίζεται ως τις μέρες μας-, γράφει: «οι εσωτερικές έριδες των Ελλήνων που πήγαζαν κυρίως από την ακραία ιδιοτέλεια και την αδυναμία του ενστερνισμού μιας κοινής επίγνωσης του εθνικού συμφέροντος, έθεσαν ήδη το έτος 1824 εν αμφιβόλω την τελική αίσια έκβαση των πραγμάτων».

Παρά τον ορατό κίνδυνο ολοκληρωτικού αφανισμού του επαναστατημένου έθνους, οι ηγέτες της επανάστασης «εξακολουθούσαν να σκέπτονται κομματικά»! Έτσι, τοποθετώντας το κομματικό συμφέρον πάνω από το συμφέρον της πατρίδας, έφτασαν οι Έλληνες, αντί της ελευθερίας, που την είχαν κερδίσει -στα πρώτα χρόνια της επανάστασης- με το σπαθί τους, να... βολευτούν με τη «δανεικιά ελευθερία», που τους «παραχώρησαν» οι τρεις «Προστάτιδες Δυνάμεις», οι οποίες κατεναυμάχησαν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στο Ναυαρίνο, όταν πια η ελληνική επανάσταση «έπνεε τα λοίσθια».

Δεν ήταν εύκολη η ζωή και των δύο ανδρών στην Ελλάδα τής... «Βασιλευομένης Δημοκρατίας», των δικτατοριών και των εθνικών διχασμών, της Γερμανικής Κατοχής και των εμφυλίων πολέμων, καθώς και του μετεμφυλιακού καθεστώτος που διεχώριζε τους Έλληνες σε «ακραιφνείς» και μη. Και οι δύο, ως πνευματικοί άνθρωποι και επιστήμονες, υπέστησαν την ταπείνωση να ελέγχεται η εθνική τους συνείδηση και να κρίνεται η αξία του επιστημονικού τους έργου από τον... Μανιαδάκη, από το χωροφύλακα ή κάποιο λοχαγό της χούντας των συνταγματαρχών. Το 1967 - 1968 απολύθηκαν και οι δύο από το πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, όπου δίδασκαν ως τακτικοί καθηγητές, με την κατηγορία «ότι ενεφορούντο υπό δημοκρατικών φρονημάτων».

Οι διώξεις και των δύο χρονολογούνται από την εγκαθίδρυση του μεταξικού καθεστώτος: «με κάλεσε ο Μανιαδάκης», διηγείται σε μια συνέντευξή του ο Εμμ. Κριαράς, «και μου λέει: “κατηγορείσαι ότι υπήρξες μέλος της Κομμουνιστικής Φοιτητικής Συντροφιάς υπό τον Δημήτριον Γληνόν”. Του απαντώ: “Κύριε υπουργέ, όταν εγώ ήμουν φοιτητής, η Φοιτητική Συντροφιά υπήρχε, αλλά δεν ήταν κομμουνιστική. Ο Γληνός ήταν μεγάλος άνθρωπος, δεν μπορούσε να είναι πρόεδρος φοιτητικής συντροφιάς”».

Ήταν τότε (1938) διευθυντής του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας και ο Μανιαδάκης δεν του επέτρεψε, ως κομμουνιστή, να πάει ως υπότροφος στο Παρίσι. Και οι διώξεις από το δικτατορικό καθεστώς συνεχίστηκαν ακόμα και στον πόλεμο του 1940: «ζήτησα να υπηρετήσω ως μεταφραστής για τα ιταλικά, αλλά είχε γίνει καταγγελία ότι ήμουν κομμουνιστής και αποφάσισαν ως στρατιώτη να με στείλουν σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως κομμουνιστών στρατιωτών στην Τρίπολη. Αγωνίστηκε η γυναίκα μου να απελευθερωθώ...».

Η συνέχεια τη μεθεπόμενη Τετάρτη.