«Ο πολιτισμός φέρνει χρήματα».
(Πέτρος Θέμελης, αρχαιολόγος)

Μιλάμε συχνά για τον πολιτισμικό μας πλούτο, τους αμέτρητους αρχαιολογικούς χώρους μας, τα θαυμαστά μνημεία και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς μας.

Και θλιβόμαστε όταν επισκεπτόμενοι άλλες χώρες βλέπουμε ότι εκμεταλλεύονται τουριστικά τα μνημεία του δικού τους πολιτισμού και ότι σε κάποιες περιπτώσεις κατασκευάζουν θρύλους και «μνημεία» και δημιουργούν πόλους έλξης των τουριστών, όπως π.χ. συμβαίνει στη Βερόνα της Ιταλίας, την πόλη των δυο θρυλικών εραστών, όπου ο «τάφος» και το «μπαλκονάκι» της Ιουλιέτας προσελκύουν εκατομμύρια τουριστών.

Το πώς αξιοποιούμε τον δικό μας αρχαιολογικό πλούτο είναι άλλη μια... «πονεμένη ιστορία». Κλειστοί αρχαιολογικοί χώροι και μουσεία λόγω έλλειψης φυλάκων ή λόγω απεργίας των υπαλλήλων (πόσες φορές βρήκαν την Ακρόπολη κλειστή τουρίστες που είχαν έρθει από την άλλη άκρη της γης, επειδή απεργούσαν οι υπάλληλοι;), εγκαταλελειμμένοι, αφύλακτοι και πνιγμένοι στα ξερόχορτα αρχαιολογικοί χώροι, κακοσυντηρημένοι ή αδιάβατοι δρόμοι που οδηγούν στους παραπάνω χώρους και χώροι αρχαίας λατρείας και πολιτισμού που παραμένουν ακόμα σκεπασμένοι από τόνους χώματος και... αδιαφορίας.

Κι ας μην τα «φορτώνουμε» όλα στα «μνημόνια», διότι τα περισσότερα κακά, ψυχρά κι ανάποδα... ήκμαζαν και κατά την προμνημονιακή εποχή των «παχιών αγελάδων»

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αδιαφορίας, κυρίως από την πλευρά της πολιτικής ηγεσίας του νησιού μας (Δημοτικής Αρχής, Περιφέρειας, Βουλευτών της Λέσβου) και λιγότερο της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων, είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο πανάρχαιος χώρος της διονυσιακής λατρείας στη Λέσβο, το ιερό του Διονύσου του Βρησαγενούς στην «Άκρα Βρίσα», σήμερα Άγιο Φωκά, που κατά την παράδοση ιδρύθηκε από τον μυθικό οικιστή της Λέσβου, τον Μάκαρα· εκεί όπου κατά την «Οδύσσεια» του Ομήρου υπήρχε το μαντείο του θεού, που καθοδήγησε με τον χρησμό του τον Νέστορα, τον Διομήδη και τον Μενέλαο, όταν επέστρεφαν από την Τροία.

Ένα δεύτερο παράδειγμα, στην ίδια εγκαταλελειμμένη από τους άρχοντες του νησιού μας περιοχή της Βρίσας, είναι η συνεχιζόμενη κατάρρευση του «Παλιόπυργου» της Βρίσας, του μοναδικού πύργου από την εποχή των Γατελούζων, για τον οποίον υπάρχει μεν η μελέτη για την αποκατάστασή του από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, αλλά παραμένει η εκτέλεσή της σε αναμονή, μέχρις ότου η Δημοτική Αρχή της Λέσβου ευδοκήσει να διευθετήσει το «ιδιοκτησιακό καθεστώς» του «Παλιόπυργου» που εκκρεμεί εδώ και μια εξαετία!

Και βέβαια δεν παραγνωρίζουμε ότι στη Λέσβο τα τελευταία χρόνια έγιναν σημαντικά έργα για την ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων του νησιού μας. Εκτός από τις εργασίες συντήρησης και ανάδειξης των δύο κάστρων Μυτιλήνης και Μήθυμνας, πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές εργασίες με σκοπό την ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων των Μέσων και της Κλοπεδής, επίσης η δημιουργία του Πάρκου του Απολιθωμένου Δάσους Σιγρίου, η αξιοποίηση για πολιτιστικούς σκοπούς πολλών παλιών ελαιοτριβείων (εκτός των ελαιοτριβείων της Βρίσας), καθώς και η κατασκευή των δυο σπουδαίων σύγχρονων μουσείων της Λέσβου, αυτών της Μυτιλήνης και του Σιγρίου. Απομένει να δούμε σύντομα να αποκαθίσταται και το αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης.

Ας σκεφθούμε, όμως, κάποτε και τις υποβαθμισμένες περιοχές του νησιού μας, οι οποίες βιώνουν την εγκατάλειψη λόγω της μέχρι τώρα αδιαφορίας ή του επιλεκτικού ενδιαφέροντος που επιδεικνύουν οι τοπικοί μας άρχοντες και οι πολιτικοί εκπρόσωποι του λεσβιακού λαού.

Πόσο θα αναβαθμιζόταν η τουριστική ανάπτυξη των Βατερών εάν, εκτός από τη θαυμάσια παραλία, οι τουρίστες θα μπορούσαν να χαρούν και το καταπληκτικό ηλιοβασίλεμα ή την βατεριανή φεγγαράδα μέσα από τον ανασκαμμένο, ανοιχτό και προσβάσιμο -μέσω μιας σύγχρονης κλίμακας- αρχαιολογικό χώρο του Αγίου Φωκά! Και εάν είχε γίνει η συντήρηση του «Παλιόπυργου» και ήταν επισκέψιμος ο χώρος του, πόσο θα αναζωογονούσε την τουριστική κίνηση της περιοχής και τους επισκέπτες μια πεζοπορία μέσα από τα περιβόλια και τον ελαιώνα;

Και πόσο θα τους εντυπωσίαζε η ανάβασή τους στον λόφο του πύργου, από τις πολεμίστρες του οποίου θα μπορούσαν οι εκδρομείς να απολαύσουν τη θέα της σταχτοπράσινης θάλασσας, που κυματίζει στον κάμπο και τα βουνά της περιοχής, και με τη φαντασία τους να μεταφερθούν σε εκείνες τις εποχές όπου οι έγκλειστοι στον πύργο έβλεπαν τα πειρατικά τσούρμα, που ξεμπάρκαραν στη θάλασσα των Βατερών να επιδράμουν, διψασμένα για μαλάματα και κορμιά γυναικών στους οικισμούς της ενδοχώρας!

Η βιώσιμη, λοιπόν, ανάπτυξη των «ξεχασμένων» αρχαιολογικών χώρων μπορεί να συμβάλλει αποτελεσματικά, σε συνδυασμό με την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, στην αναζωογόνηση της τοπικής οικονομίας.
Το πρώτο βήμα, βέβαια, είναι η πραγματοποίηση των έργων για την αποκατάσταση-ανάδειξη των χώρων και των μνημείων του πολιτισμού μας.

Το δεύτερο και σημαντικότερο είναι η λειτουργία των χώρων του πολιτισμού μας. Το μόνο σίγουρο είναι ότι, για να αναπτυχθεί το τουριστικό ρεύμα του πολιτιστικού και ιδιαίτερα του αρχαιολογικού τουρισμού, χρειάζεται η γνώση και το μεράκι για την προβολή των πολιτισμικών θησαυρών μας. Χρειάζονται πολλοί άνθρωποι σαν τον Νίκο Ζούρο, τον διευθυντή του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, για να δώσουν με όραμα και έμπνευση ζωή στα θαύματα της φύσης και στα θαυμαστά έργα των προγόνων μας.

Χρειαζόμαστε ανθρώπους σαν τον αρχαιολόγο Πέτρο Θέμελη, που ζωντάνεψε μια ολόκληρη αρχαία πόλη, τη Μεσσήνη, στην Πελοπόννησο. Χρειαζόμαστε ανθρώπους σαν τον Σταύρο Μπένο και τους ανθρώπους του «Διαζώματος», που έχουν κάνει σκοπό της ζωής τους το ξαναζωντάνεμα όλων των αρχαίων θεάτρων.

Το νησί μας, η Λέσβος, διαθέτει έναν πολιτισμικό πλούτο, υλικό και άυλο, με ιδιαίτερα και πολύ ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά.

Με την κατάλληλη προβολή θα μπορούσε να αυξήσει κατακόρυφα τον πολιτιστικό τουρισμό και ιδιαίτερα τον αρχαιολογικό, που αποτελούν ραγδαία αναπτυσσόμενες μορφές εναλλακτικού τουρισμού. Αλλά γι’ αυτό το θέμα, καθώς και για τους αφανείς ήρωες του πολιτισμού μας, θα επανέλθουμε σε άλλο άρθρο μας.