«Οι μεν λοιποί ζώσιν ίνα εσθίωσιν, αυτός δε εσθίω ίνα ζω»
(Σωκράτης κατά την Ανθολογία Στοβαίου)
 
Ξέρω ότι το να συνηγορεί κανείς σήμερα υπέρ της λιτότητας, τη στιγμή που πολλοί συνάνθρωποί μας στερούνται ακόμα και τα στοιχειώδη για την επιβίωσή τους, αποτελεί τραγική ειρωνεία και πρόκληση· γι’ αυτό σπεύδω να διευκρινίσω πως δεν αναφέρομαι στην προτεσταντικής έμπνευσης λιτότητα που επιβλήθηκε στους λαούς του ευρωπαϊκού Νότου -και ιδιαίτερα στη χώρα μας-, η οποία με τον τρόπο που επιβλήθηκε -ως εγχείρηση χωρίς αναισθητικό- προκάλεσε τεράστια ύφεση και ανεργία.

Αναφέρομαι στη λιτότητα που χαρακτήριζε τη ζωή των αρχαίων Ελλήνων, και στην κυρίαρχη ιδέα του ελληνικού πολιτισμού, το «μέτρον», που όρισε ο Αριστοτέλης ως το σημείο ισορροπίας ανάμεσα στην έλλειψη και την υπερβολή.
Και προτού οι «φυλές» των αντιμνημονιακών με κατηγορήσουν ως... προπαγανδιστή της πολιτικής Μέρκελ, τους υπενθυμίζω - ιδιαίτερα στους αριστερούς πολέμιους του «Μνημονίου» - ότι ο πρώτος που πρότεινε τη «δίκαιη λιτότητα» ως το επαναστατικό μέσο υπέρβασης του καπιταλιστικού συστήματος, ήταν ο πρωτεργάτης στο κίνημα του «Ευρωκομμουνισμού», ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ.

Και οι θέσεις του εκείνες, που διατυπώθηκαν ήδη από το 1977, χαρακτηρίστηκαν «ως διαυγής αντίληψη της μελλοντικής κρίσης του συστήματος». Έλεγε, λοιπόν, από τότε ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ: «Για μας η λιτότητα είναι το μέσο για να αντιταχθούμε ριζικά και να θέσουμε τις βάσεις για την υπέρβαση ενός συστήματος, το οποίο έχει μπει σε μια βαθιά δομική, και όχι συγκυριακή, κρίση. Εκείνου του συστήματος του οποίου τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά είναι η σπατάλη και η διασπάθιση, η έξαρση της ιδιοτέλειας και του πιο ξέφρενου ατομισμού, του πιο παράλογου καταναλωτισμού».

Οι θέσεις που διετύπωσε ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, μας βοηθούν σήμερα, στην κορύφωση της κρίσης, να αντιληφθούμε ποιοι κερδίζουν και ποιοι χάνουν από την υπερκατανάλωση που χαρακτηρίζει την «κοινωνία της αφθονίας», όπως ονομάστηκε η κοινωνία του Δυτικού Κόσμου.

Η υπερπαραγωγή και η υπερκατανάλωση τρέφει και ισχυροποιεί το καπιταλιστικό σύστημα, διαιωνίζει και επαυξάνει την «εκμετάλλευση ανθρώπου από τον άνθρωπο», γεννά τις οικονομικές κρίσεις, οδηγεί στην πτωχοποίηση και στην εξαθλίωση εκατομμύρια ανθρώπων, οι οποίοι αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό που κυριαρχεί στην Ελεύθερη Αγορά, εξαντλεί τις φυσικές πηγές και επιφέρει τη ραγδαία και ανεπανόρθωτη καταστροφή του περιβάλλοντος, με συνέπεια να υποβαθμίζεται συνεχώς η ποιότητα της ανθρώπινης ζωής.

Απόδειξη γι’ αυτό αποτελεί ότι, παρά την ανάπτυξη που έχει σημειωθεί από τη «βιομηχανική επανάσταση» μέχρι σήμερα και ενώ το 1/6 του πληθυσμού της Γης καταναλώνει σπάταλα, το 1/5 της ανθρωπότητας (1,3 δισ.) ζει σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας, στερείται δηλαδή επαρκούς τροφής, καθαρού νερού και των στοιχειωδών υποδομών για περίθαλψη και εκπαίδευση.

Και όσον αφορά στις συνθήκες εργασίας, αυτές επιδεινώνονται, παρά τα αυξανόμενα κέρδη των επιχειρήσεων (και αναφέρομαι, βεβαίως, διαχρονικά και όχι συγκυριακά στην περίοδο της κρίσης), και η απόδειξη γι’ αυτό - η πιο απάνθρωπη - είναι ότι 250 εκατομμύρια παιδιά σχολικής ηλικίας, αντί να πηγαίνουν στο σχολείο, εργάζονται συχνά κάτω από άθλιες συνθήκες, ακόμα και σε ορυχεία!

«Η σπατάλη», λοιπόν, όπως λέγει ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, «είναι ο καρκίνος και η καταδίκη του σημερινού μοντέλου της παραγωγής και της ανάπτυξης: σπατάλη πόρων, σπατάλη ενέργειας, σπατάλη πλούτου, σπατάλη της ανθρώπινης νοημοσύνης, σπατάλη της ζωής. Και η κατανάλωση που παράγει σπατάλη και απόβλητα, είναι ο καλύτερος σύμμαχος της αδικίας».

Η λύση για την αλλαγή του ισχύοντος μοντέλου της υπερπαραγωγής και της υπερκατανάλωσης είναι: να επαναφέρουμε στη ζωή μας το «μέτρον» και να ακολουθήσουμε την προγονική μας αρχή τού «ομολογουμένως τη φύσει ζην», που σημαίνει να ζεις αρμονικά με τη φύση, με απόλυτο σεβασμό στους νόμους της φυσικής ισορροπίας, και να προσαρμόζεις την παραγωγή και την κατανάλωση στις φυσικές και πραγματικές ανάγκες της ζωής.

Προϋπόθεση, βέβαια, για τα παραπάνω είναι η απόρριψη της κυρίαρχης «καταναλωτικής κουλτούρας», η οποία αποτελεί ένα πανίσχυρο σύστημα από ιδέες και πρότυπα, που αλλοτριώνει τους ανθρώπους και τους μεταμορφώνει σε άβουλους υπηρέτες του καπιταλιστικού μοντέλου παραγωγής και κατανάλωσης, ένα σύστημα που δημιουργεί τεχνητές ανάγκες και συνδέει την κοινωνική αξία του ανθρώπου, όχι με το «είναι», δηλαδή το επίπεδο της πνευματικής και ηθικής του υπόστασης, αλλά με το «έχειν», δηλαδή με την κατοχή και κατανάλωση των υλικών αγαθών.

Και όσον αφορά στην πρακτική πλευρά της αυτονόμησης του ανθρώπου από την κυριαρχία των παραπάνω αλλοτριωτικών δυνάμεων, αυτή μπορεί να επιδιωχθεί σε δυο επίπεδα: στο επίπεδο της παιδείας και στο επίπεδο της παγκόσμιας συνεργασίας και αλληλεγγύης με τη θεσμοθέτηση ενός πλαισίου εξανθρωπισμού του «συστήματος», ώστε με την κατίσχυση της λογικής και του «μέτρου» να μοιράζεται δίκαια σε όλους τους ανθρώπους «ο άρτος ο επιούσιος» και να διασφαλίζεται το δικαίωμα της ζωής σε όλα τα έμβια όντα στον πλανήτη μας.

Η ανθρωπότητα δεν μπορεί να συνεχίσει να σπαταλά το μέλλον των επερχόμενων γενεών· είναι αδήριτη ανάγκη να αναθεωρήσει το σημερινό μοντέλο της παραγωγής και της κατανάλωσης και να επιβάλει στην παγκοσμιοποιημένη Αγορά τους νέους κανόνες για την ανάπτυξη, τον ανταγωνισμό, την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, την παραγωγή και την κατανάλωση, ώστε να εξασφαλιστούν οι όροι για τη συνέχεια της ζωής και του ανθρώπινου πολιτισμού στον πλανήτη μας.

Σε αυτή την ιστορική πρόκληση πρέπει να απαντήσει πρωτοστατώντας σε μια ειρηνική επανάσταση η νέα γενιά, με τόλμη και φαντασία, αλλά και με γνώση και υπευθυνότητα. Κι αυτή η «επανάσταση» για να πετύχει, δε θα γίνει με τα πανό και τις ντουντούκες κι ούτε, βέβαια, με τις μολότοφ· θα γίνει με τα όπλα της επιστήμης.