Το ζήτημα της προίκας, της προικοδοσίας δηλαδή των παιδιών που ξεκινούν την έγγαμη περιπέτειά τους, με ορισμένα περιουσιακά στοιχεία - κινητά ή ακίνητα - που τους παρέχουν οι γονείς τους, αποτέλεσε και αποτελεί κεντρικό σημείο της κοινωνικής ζωής με συνεχή ροή στο χρόνο, που φυσικά φθάνει ως τις μέρες μας. Η σημασία αυτής της συμπεριφοράς αναδεικνύεται από το γεγονός ότι απέκτησε σιγά - σιγά και τη μορφή θεσμοθετημένης και νομικά κατοχυρωμένης ενέργειας και εντάχθηκε στο Οικογενειακό Δίκαιο κάθε χώρας με την ανάλογη βιβλιογραφική κάλυψη.

Ωστόσο, μέχρι να φθάσουμε στο σύγχρονο νομικό πλαίσιο και δεδομένου ότι η ελληνική κοινωνία κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας δεν ακολούθησε μια σταθερή εξελικτική πορεία, το ζήτημα της προικοδοσίας γνώρισε διάφορες φάσεις και αναπροσαρμογές, οι οποίες φαίνονται ανάγλυφα από τη μελέτη του φαινομένου αυτού, όπως μπορούμε να το παρακολουθήσουμε στο νησί μας, στη Λέσβο. Φυσικά οι ιστορικές μαρτυρίες που βοηθούν το έργο μας ως προς το ζήτημα της προίκας δεν πάνε βαθιά στο χρόνο: όσον αφορά τη Λέσβο, αλλά και γενικότερα όλον, σχεδόν, τον ελλαδικό χώρο, οι σχετικές προικοδοτικές διατάξεις μετά βίας εντοπίζονται στα τέλη του 17ου αιώνα και κυρίως στις αρχές του 18ου.

Όμως, ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Όταν αναφερόμαστε στην προικοδοσία, όλοι γνωρίζουμε ότι στη συντριπτική πλειονότητα, αυτή αφορά προικοδοσία των θυγατέρων. Η κόρη, οι κόρες είναι το μέλημα των γονιών, δηλαδή πώς θα μπορέσουν να προικίσουν τα θηλυκά παιδιά τους για να τα παντρέψουν, να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις του γαμπρού.

Όλες οι σχετικές μαρτυρίες, οι οποίες προέρχονται από διάφορα ιστορικά ντοκουμέντα, που κατά καιρούς έχουν εκδοθεί, αλλά και από προφορικές μαρτυρίες π.χ. περιηγητών που πέρασαν από το νησί μας και αργότερα τύπωσαν τις εντυπώσεις τους, συμφωνούν σε ένα σημείο: ότι δηλαδή στο νησί της Λέσβου επικρατούσε μια περίεργη συνήθεια, σύμφωνα με την οποία η πρωτότοκη θυγατέρα, όταν παντρευόταν - και συνήθως παντρευόταν πρώτη -, έπαιρνε ως προίκα όλη την πατρική περιουσία.

Όπως καταθέτουν εξάλλου οι πηγές, το γεγονός αυτό είχε πολύ δυσάρεστα αποτελέσματα για τη λεσβιακή οικογένεια, επειδή οι θυγατέρες που ακολουθούσαν - τότε ο κόσμος έκανε πολλά παιδιά, για διάφορους λόγους που δεν είναι της στιγμής -, δε διέθεταν επαρκή προίκα για να βρουν άντρα και αυτές, με αποτέλεσμα να καταφεύγουν, παρά τη θέλησή τους, σε μοναστήρια ή να γίνονται παρακόρες ή ακόμα, το χειρότερο, να εκπορνεύονται. Αλλά και οι γονείς δεν είχαν καλύτερη τύχη, επειδή προικίζοντας με το σύνολο σχεδόν της περιουσίας τους την πρωτότοκη θυγατέρα, έμεναν χωρίς οικονομικούς πόρους στα γεράματά τους και έτσι, όπως αναφέρουν μερικά έγγραφα, καταντούσε ο γάμος, αντί να προσφέρει χαρά και ευφροσύνη, να γίνεται αιτία λύπης και απόγνωσης.

Βέβαια, αυτά τα τραγικά στοιχεία τα γνωρίζουμε από τα έγγραφα, τα οποία περιέχουν αποφάσεις με τις οποίες οι δημογεροντίες με τη σύμπραξη της τοπικής Εκκλησίας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου, επιχείρησαν να επιφέρουν σοβαρές αλλαγές και να παρέμβουν ουσιαστικά στον τρόπο παροχή της προίκας. Ως εκ τούτου έπρεπε να υπερτονίσουν τις αρνητικές συνέπειες ώστε να μπορέσουν να επιβάλουν το καινούργιο, σε μια κοινωνία που μπορεί να υπέφερε, αλλά αντιδρούσε στη νεωτερικότητα και την αλλαγή. Με άλλα λόγια, δεν έχουμε άμεση μαρτυρία ότι η δείνα οικογένεια προίκισε την πρωτότοκη θυγατέρα της με όλη την πατρομητρική περιουσία και οι άλλες κόρες, δηλαδή η τάδε και τάδε, κατάντησαν έτσι ή αλλιώς. Για τα αρσενικά παιδιά δε μιλάμε, επειδή ως γαμπροί θα διεκδικούσαν, όταν νυμφεύονταν, την προίκα που δικαιούνταν...

Όμως θα συνεχίσουμε στο επόμενο σημείωμά μας.