Όσοι από εμάς έχουμε εργαστεί κάποια στιγμή τα τελευταία χρόνια στο δημόσιο τομέα, έχουμε έρθει αντιμέτωποι με το θεσμό του πιστοποιητικού ψυχικής υγείας.

Πρόκειται ουσιαστικά για μία βεβαίωση εξάμηνης διάρκειας, η οποία δίνεται στον πολίτη από κάποια θεσπισμένη ελληνική αρμόδια αρχή και εγγυάται ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος τη στιγμή της εξέτασης, δε νοσεί ψυχικά με οποιονδήποτε τρόπο.

Τυπικά, το πιστοποιητικό ψυχικής υγείας αποτελεί απαραίτητο κομμάτι για να γίνει η χορήγηση του πιστοποιητικού υγείας και αρτιμέλειας, το οποίο ζητείται αυτήν τη στιγμή προκειμένου να μπορέσει ένας πολίτης της Ελλάδας να εργαστεί στο δημόσιο τομέα. Με λίγα λόγια, εάν θέλω να εργαστώ σε οποιαδήποτε από μία πλειάδα θέσεων αυτήν τη στιγμή, πρέπει ένας ψυχίατρος να εγγυηθεί ότι δεν είμαι ψυχικά άρρωστος.

- Η δικαστική, η ιατρική εξουσία και το τεκμήριο της αθωότητας
Στις μέρες μας οι περισσότεροι από εμάς αναγνωρίζουμε το ρόλο και τις λειτουργίες της δικαστικής εξουσίας και κατανοούμε τους τρόπους με τους οποίους αυτή επηρεάζει τη ζωή μας, αλλά λίγοι σκεφτόμαστε την η ιατρική ως μια μορφή εξουσίας.

Όσον αφορά στη δικαστική εξουσία, στην αυγή του 21ου αιώνα, παρατηρούμε μια μεταβολή με την εισαγωγή των νέων νόμων ενάντια στην τρομοκρατία οι οποίοι καταργούν σε ορισμένα εγκλήματα το τεκμήριο της αθωότητας. Παρ' όλα αυτά, για τα περισσότερα αδικήματα το τεκμήριο αυτό παραμένει άθικτο.

Ως αποτέλεσμα, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού συνεχίζει να προστατεύεται εν μέρει από τυχόν αυθαιρεσίες της εξουσίας των δικαστών. Με το πιστοποιητικό ψυχικής υγείας - το νεότερο όπλο της ιατρικής εξουσίας - του οποίου η χρήση διευρύνεται ολοένα και περισσότερο το τελευταίο διάστημα, δε συμβαίνει το ίδιο.

Η εξουσιαστική δύναμη του πιστοποιητικού ψυχικής υγείας πάνω στον πληθυσμό πηγάζει τόσο από την ύπαρξή του, όσο και από την ευρύτητα που έχει δοθεί στη χρήση του, καθώς έχει κατασταθεί πλέον απαραίτητο προκειμένου να μπορέσει ένας άνθρωπος να ζήσει μια «φυσιολογική» ζωή και λειτουργεί με τρόπο αντίστροφο από αυτόν με τον οποίο λειτουργεί η δικαστική εξουσία:

Ενώ, μέσω του τεκμηρίου της αθωότητας, η δικαστική εξουσία υποθέτει ότι ο πολίτης είναι αθώος και δεν τιμωρεί παρά μόνο στις περιπτώσεις που αποδειχθεί ένοχος (στις περισσότερες περιπτώσεις, πλην αυτών που περιλαμβάνονται στους ολόφρεσκους νόμους ενάντια στην τρομοκρατία), η πρακτική του πιστοποιητικού ψυχικής υγείας με τον τρόπο με τον οποίο τη συναντάμε στην Ελλάδα, καταλήγει να υποθέτει ότι ο πολίτης είναι ασθενής, εκτός και αν ο ίδιος μπορέσει να αποδείξει ότι είναι υγιής.

Και ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί θεσμικά να το αποδείξει αυτό, είναι με την παρουσίαση του εν λόγω πιστοποιητικού.
Παίρνει λοιπόν την εξουσιαστική του ισχύ το συγκεκριμένο πιστοποιητικό, αντίστροφα. Από τη στιγμή που ξεκίνησε να υπάρχει, καταδικάζει μέσω της απουσίας του, αφού η παρουσία του θεωρείται απαραίτητη προκειμένου να εργαστεί κάποιος.

Το γεγονός ότι η χορήγηση του εν λόγω πιστοποιητικού αποτελεί ένα μέτρο εξουσιαστικό και όχι ένα μέτρο υγείας, υποστηρίζεται επιπλέον από το γεγονός ότι χρησιμοποιείται προκειμένου να αποκλείσει από τον εργασιακό χώρο συγκεκριμένες ομάδες ατόμων, και όχι να τις «θεραπεύσει» και να τις ενσωματώσει σε αυτόν, όπως θα έκανε η υπόλοιπη ιατρική εξουσία.

- Η τριπλή διάσταση της ψυχιατρικής εξουσίας
Διακρίνουμε σε αυτό το σημείο μία τριπλή διάσταση στις λειτουργίες της ίδιας της ψυχιατρικής εξουσίας:
Από τη μία πλευρά έχουμε τις θεραπευτικές λειτουργίες, λειτουργίες δηλαδή έμμεσα κατασταλτικές, οι οποίες προσπαθούν να εντοπίσουν και να θεραπεύσουν την όποια παρέκκλιση ή διαφορετικότητα, προκειμένου να υποτάξουν το ανθρώπινο σώμα στον κανόνα και να το εισαγάγουν στην εργασία.

Από την άλλη πλευρά, αυτήν την οποία ο Μ. Φουκώ θα ονόμαζε «κανονικοποιητική κύρωση», έχουμε την άμεσα κατασταλτική ψυχιατρική, που διαφέρει ως προς τη δικαστική τιμωρία της φυλάκισης μόνο ως προς το γεγονός ότι η ψυχιατρική είναι πολύ πιο αυθαίρετη και με πολύ λιγότερες δικλείδες ασφαλείας που θα προστάτευαν το υποκείμενο από τη φυλάκιση ή οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση ονομάζεται εγκλεισμός.

Τέλος, έχουμε την εμφάνιση αυτής της νέας λειτουργιάς, μια μορφή καταστολής που δεν προσπαθεί να υποτάξει το υποκείμενο στην κανονικότητα, ούτε να το φυλακίσει, αλλά το αφήνει «ελεύθερο» αποκλείοντάς το ταυτόχρονα: Στερώντας του την ικανότητα να μπει στην παραγωγική διαδικασία. Τ

ην ίδια στιγμή, του προσδίδει ένα στίγμα το οποίο θα φέρει εφ' όρου ζωής, λειτουργώντας ως μια ισόβια καταδίκη αποκλεισμού του ατόμου από την εργασία και συνεπώς από την κοινωνία.
- Τουλάχιστον έτσι είμαστε ασφαλείς

Το χειρότερο κομμάτι αυτού του νέου θεσμού είναι ότι το νομιμοποιούμε εμείς οι ίδιοι. Έχοντας στο μυαλό μας αναπαραστάσεις αστικών μύθων γύρω από την τρέλα και αγνοώντας την πραγματική της λειτουργία, νιώθουμε ασφαλείς ξέροντας ότι με το πιστοποιητικό ψυχικής υγείας κρατάμε τους «τρελούς» μακριά από τα παιδιά μας στα σχολεία, μακριά από την περίθαλψή μας στα νοσοκομεία κ.ο.κ..

Την ίδια στιγμή που υποθέτουμε ότι κάποια ασθένεια είναι υπαίτια για τη συμπεριφορά του διπλανού μας ο οποίος αντιδρά «περίεργα» σε διάφορες καταστάσεις, υποθέτουμε ότι η ευκολία με την οποία εμείς προσαρμοζόμαστε σε αυτές, όσο παράλογες και αν είναι, αποτελεί σημάδι «ψυχικής υγείας».

Έτσι, εμείς είμαστε οι υγιείς που προσαρμόζονται και οι διαφορετικοί είναι οι άρρωστοι. Είναι διαφορετικοί, άρα πρέπει να είναι άρρωστοι. Σωστά;

Κούνια που μας κούναγε...