Στη δημοκρατία όλα πρέπει να είναι φανερά /
και ξεσκέπαστα και πριν απ’ όλα τα πρόσωπα /
των ανθρώπων, των πολιτών. Τις μάσκες, τις κουκούλες /
ή τις μπούργκες τις φοράν οι ληστές, οι φονιάδες, /
οι θρησκόληπτοι ή όσοι θέλουν να κρύψουν /
την ασχήμια του προσώπου τους ή της ψυχής τους. //
Αυτή τη δημοκρατία που βρήκες, νεαρέ «επαναστάτη», την οποία κακοποιείς και τραυματίζεις ασυλλόγιστα, εμείς οι παλιότερες γενιές δεν την κληρονομήσαμε από τους πατεράδες και τους παππούδες μας.
Οι παππούδες και οι πατεράδες μας κάθε 20 ή 30 χρόνια ζούσαν κι από έναν εθνικό διχασμό, έναν εμφύλιο πόλεμο, μια δικτατορία και μια εθνική καταστροφή. Πριν από μερικές δεκαετίες οι ανεγκέφαλοι των παρατάξεων, που κατελάμβαναν την εξουσία, συμπεριφέρονταν στους υπόλοιπους, τους ηττημένους, σα να ήταν δορυάλωτοι: το φακέλωμα, οι διώξεις και απολύσεις λόγω φρονημάτων, οι εξορίες κι ακόμα οι θανατικές εκτελέσεις, οι κάθε είδους εξευτελισμοί της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ήταν τα βασικά γνωρίσματα της «βασιλευόμενης» αλλά και της «λαοκρατικής» δημοκρατίας.
Τελευταίο τραγικό επεισόδιο σ’ αυτή την καταστροφική για το νέο ελληνικό έθνος πορεία, η δικτατορία των συνταγματαρχών το 1967. Ώσπου έσπασε το κακό σπυρί του παρακράτους και των φασιστικών καρκινωμάτων στον εθνικό κορμό, έκλεισαν οι παλατιανές κερκόπορτες και εγκαθιδρύθηκε - δυστυχώς μετά από μια ακόμα εθνική καταστροφή, αυτή της εισβολής και κατοχής της Βόρειας Κύπρου από τον τουρκικό «Αττίλα» - μια πρωτόγνωρη για τους Έλληνες δημοκρατία, χωρίς εστεμμένα ανδρείκελα, χωρίς εθνοσωτήρες, χωρίς αυτοαναγορευόμενους τοποτηρητές της εθνικής ή ιδεολογικής καθαρότητας. Μετά από 180 χρόνια, που ιδρύθηκε το νεοελληνικό κράτος ο κάθε πολίτης μπορεί σήμερα να εκδηλώνει χωρίς κανένα φόβο το φρόνημά του, μπορεί να διαδηλώνει και να διεκδικεί, να υβρίζει ακόμα την εξουσία και τα όργανά της ατιμωρητί.
Πρέπει όμως να καταλάβεις πως αυτά τα αγαθά της δημοκρατίας δεν έπεσαν από τον ουρανό. Κάποιοι άνθρωποι - και πολλοί από τη γενιά αυτού που σου ομιλεί - αγωνίστηκαν με το λόγο και την πράξη τους. Πέρασαν αγωνίες και πίκρες, στερήθηκαν τις χαρές της ζωής, έχυσαν ιδρώτα και αίμα, διακινδύνεψαν ή έχασαν την ίδια τη ζωή τους, για να γίνει πραγματικότητα το άπιαστο ιδανικό τόσων γενιών.
Πρόσεξε, λοιπόν, νεαρέ «επαναστάτη», η μολότωφ, που επινόησαν κάποιοι για να αντιμετωπίσουν τα ναζιστικά τανκς και που σήμερα εσύ πετάς εναντίον της δημοκρατίας, δολοφονώντας αθώους πολίτες, μήπως εκραγεί επάνω σου και μήπως ξαναγυρίσεις την κοινωνία μας και πάλι στην εποχή… των σπηλαίων.
Δε θα διαφωνήσω ότι η δημοκρατία μας χρειάζεται περαιτέρω διεύρυνση και εμβάθυνση· ότι η ισότητα και η ελευθερία πρέπει να πραγματώνονται ως ισότητα ευκαιριών για όλους τους πολίτες και σ’ όλους να εξασφαλίζεται το μερίδιό τους στην ευτυχία, ανάλογα με το μόχθο που καταβάλλουν και την προσφορά τους στην πρόοδο της χώρας.
Ο στόχος, όμως, δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά με έναν τρόπο: βήμα-βήμα και με πολλές ειρηνικές επαναστάσεις, χωρίς να τραυματίζεται η καρδιά της δημοκρατίας, που είναι η βούληση και η συναίνεση της πλειονότητας του λαού, χωρίς να παραβιάζεται η αρχή ότι η ελευθερία του ενός φτάνει ως τα όρια της ελευθερίας του άλλου.
Στη δημοκρατία, δεν υπάρχει μόνο το δίκιο του εργάτη ή μόνο το δίκιο του εργοδότη· στην πραγματική δημοκρατία καμμία τάξη και κανένας πολίτης δεν αναγορεύεται υπέρτερος του άλλου, υπέρτερος είναι μόνο ο νόμος - ο νόμος που εκφράζει την εκάστοτε πλειοψηφία των πολιτών - που εναρμονίζει το δίκιο του ενός με το δίκιο του άλλου και επιτρέπει να συμβιώνουν ειρηνικά άνθρωποι με διαφορετικές απόψεις και πολλές φορές με διαφορετικά συμφέροντα, κινούμενοι ο καθένας στη δικιά του τροχιά κι όλοι μαζί μέσα στα πλαίσια που χαράσσουν το Σύνταγμα και οι νόμοι.
Στη δημοκρατία δεν έχει θέση κανένας τύραννος, ούτε από τη Δεξιά ούτε από την Αριστερά, και κανένας προφήτης δεν μπορεί να κατεβάζει τους δικούς του… «θεόπνευστους» νόμους από το όρος Σινά.
Αυτός ο δρόμος, λοιπόν, για τη διεύρυνση και εμβάθυνση της δημοκρατίας είναι ο δρόμος που πρέπει να αποφασίσει και να βαδίσει η πλειονότητα των πολιτών και κανείς άλλος δεν μπορεί με τη βία να τον επιβάλει.
Γι’ αυτό έχει πρωταρχική σημασία στη δημοκρατία η ουσιαστική μόρφωση του λαού και γι’ αυτό θα σου επαναλάβω αυτό που σου έγραψα και στην πρώτη μου επιστολή: να μην ξοδεύεις το χρόνο σου διαβάζοντας μόνο «επαναστατικές» μπροσούρες, γράφοντας συνθήματα στους τοίχους ή παίζοντας κλεφτοπόλεμο με τους αστυνόμους. Προτού αναλάβεις να… αναμορφώσεις την κοινωνία, βρες λίγο χρόνο για να διαβάσεις ιστορία, τη ματωμένη πορεία του ανθρώπου πάνω στη γη, τον αγώνα της γνώσης με την πρόληψη και την τυφλή βία, τη διαπάλη της ανθρωπιάς με τη βαρβαρότητα. Κι ύστερα διάλεξε σε ποιο μέτωπο θα ταχθείς να πολεμήσεις, με τους ανθρώπους ή με τα ανθρωποειδή.