ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΚΟΡΔΑ

«Δεν ξέρω αν υπάρχει σπουδαιότερη κατάκτηση για έναν συγγραφέα από το να καταφέρει να δημιουργήσει τη δική του γλώσσα, όμως αναντίρρητα ο Σερέφας το έχει επιτύχει. Απαράμιλλη συγγραφική τόλμη, αμείλικτη σάτιρα, κάποτε θρασύς χλευασμός, ακραία γλωσσοπλαστικά τεχνάσματα, οριακοί πειραματισμοί με τις λέξεις, αλλόκοτη οπτική συγκροτούν μερικές μόνο από τις επιδόσεις της γραφής του. […] Ειρωνικός χειρισμός της γλώσσας και σάτιρα των συγγραφικών τεχνικών, χλευασμός του διανοουμενίστικου στόμφου, θάνατος και πένθος, ερωτικές δυστυχίες, καταβύθιση στο σώμα, ευωχία, συμμετοχή κοινού, Θεσσαλονίκη». Τα παραπάνω ανήκουν στην κριτικό, Λίνα Πανταλέων και είναι νομίζω πολύ κατατοπιστικά για το πολυδιάστατο έργο ενός πολύ σημαντικού δημιουργού, που τις προηγούμενες μέρες βρέθηκε στην πόλη μας.

Ο Σάκης Σερέφας (Θεσσαλονίκη 1960), φιλόλογος-εκπαιδευτικός, ερευνητής, συγγραφέας με 58 βιβλία στο ενεργητικό του, ποίηση, πεζογραφία, παιδική λογοτεχνία, θέατρο, μελέτες, μεταφράσεις, ανθολογίες, βρέθηκε στη Μυτιλήνη προσκεκλημένος από το Θεατρικό Εργαστήρι του Δήμου Λέσβου με αφορμή τις παραστάσεις του έργου του «Μαμ», που παίζεται στο θεατράκι της Χρυσομαλλούσας.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Σάκης Σερέφας έχει γράψει 16 θεατρικά έργα τα οποία έχουν ανέβει στο Εθνικό Θέατρο, στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, στο Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, στο Φεστιβάλ Φιλίππων-Καβάλας, στο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν», στην Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης», στο Tristan Bates Theatre (Λονδίνο, σε αγγλική μετάφραση) και αλλού.

Το θεατρικό έργο του «Μαμ» τιμήθηκε με το βραβείο νεοελληνικού έργου «Κάρολος Κουν 2007» της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών Κριτικών. Τα περισσότερα θεατρικά του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Κέδρος».

Πώς σας φάνηκε η Μυτιλήνη και ποιες είναι οι εντυπώσεις σας από την παράσταση με το έργο σας, που παρακολουθήσατε το βράδυ του Σαββάτου;

«Μέσα σε 48 ώρες διαμονής στην πόλη της Μυτιλήνης, αποθήκευσα μέσα μου τις εξής εικόνες: αρχοντόσπιτα, ελλιμενισμένα σκάφη του λιμενικού, πρόσφυγες στους παράδρομους, ανηφορικά σοκάκια, γραφεία κηδειών με καλοφτιαγμένα κασελάκια για οστά ανακομιδής στις προθήκες, αδέσποτοι μικρόσωμοι σκύλοι, τα κατοχικά πεύκα των εκτελέσεων στα Τσαμάκια, άρωμα ούζου, ποίμνιο αλλοδαπών στην καθολική εκκλησία με ταυτόχρονη μετάφραση του κηρύγματος στα αγγλικά, ο μαύρος ο τράγος ο Μήτρος μπρος στο Γενί τζαμί, ερειπωμένα εργοστάσια στην Πάνω Σκάλα, μοτοσικλετιστές και περίπολα με αναμμένο τον φάρο στις τρεις το πρωί στον παραλιακό, άχαρες πολυκατοικίες και σομόν μεζονέτες, η έρημη Ερμού το πρωί της Κυριακής, τα αντικρινά παράλια ως υπογραμμισμένη υπενθύμιση, η ζεστή φιλοξενία των ανθρώπων του Θεατρικού Εργαστηρίου πάνω απ’ όλα.

Η παράσταση του “Μαμ” ήταν μια κεφάτη, αγαπησιάρικη, ουσιαστική και παιγνιώδης ματιά πάνω στο έργο, η οποία διατήρησε το πνεύμα του κειμένου και σε κάποια σημεία έδωσε νέες, ενδιαφέρουσες προεκτάσεις. Ήταν μια ευφρόσυνη εμπειρία για μένα».

Πώς πρόεκυψε αυτή η πραγματικά ευφυής και πρωτότυπη ιδέα να συνδέσετε και να συνδυάσετε τη μαγειρική και τις συνταγές με βασικά μαθήματα φιλοσοφίας της ζωής και αντιμετώπισης της καθημερινότητας;

«Ένα μεγάλο μέρος της ζωής του ανθρώπου περιστρέφεται γύρω από την τροφή. Την αναζητά, την μαγειρεύει, την συζητά καθημερινά, την αγοράζει σε εστιατόρια όπου ερωτεύεται ή χωρίζει πάνω από ένα πιάτο, κατευοδώνει τους νεκρούς του σε νεκρόδειπνα, γιορτάζει γεννητούρια και γάμους με τραπεζώματα. Παρατηρώντας κάποιον τι τρώει στη ζωή του και πώς το τρώει, μπορεί να μάθει πολλά για αυτόν. Με λίγα λόγια, οι τροφές, οι γεύσεις και οι μαγειρικές ικανοποιούν βαθύτατες ενστικτώδεις ανάγκες του ανθρώπου. Συνεπώς, η μαγειρική μπορεί και να διδάξει ζωή. Και αυτό κάνει ο οδηγός του σχολικού λεωφορείου απέναντι στον νεαρό Ζοζέφ. Αντί να τον μπουκώνει με βαρετές νουθεσίες, τον κερνάει στο στόμα μπουκιές ζωής».

Η εφηβεία, η ποίηση, η απώλεια…

Επιλέγετε ως ήρωά σας τον Ζοζέφ, ένα νεαρό παιδί, και παρακολουθείτε τη ζωή του από τα παιδικά του χρόνια έως την ενηλικίωση. Θεωρείτε αυτά τα χρόνια κρίσιμα και καθοριστικά; Πώς μπορεί, κατά τη γνώμη σας, να βοηθήσει τον έφηβο η οικογένεια και το σχολείο;

«Έχω την πεποίθηση πως με το τέλος της εφηβείας έχει ήδη διαμορφωθεί η ψυχοδομή του ανθρώπου. Ως ενήλικας “τρως” από τη μαγιά των παιδικών χρόνων και της εφηβείας. Πιστεύω πως αυτό που μπορούν να κάνουν η οικογένεια και το σχολείο είναι να σου δώσουν τη δυνατότητα να ανακαλύψεις τον μέγα άγνωστο που είναι ο εαυτός σου. Αυτό σημαίνει να σου επιτρέψουν να πειραματίζεσαι, να αποτυγχάνεις, να απογοητεύεσαι, να ψάχνεις, να επιθυμείς, να μην επιθυμείς, να αντιφάσκεις, να τρως τα μούτρα σου, να ζεις εφήμερες δόξες και ήττες, να νιώθεις ότι είσαι κι εσύ καλεσμένος στο πάρτι της ζωής. Δηλαδή, να σου παρέχουν ζωτικό χώρο. Βέβαια, ακόμα και η στέρηση αυτού του ζωτικού χώρου από την οικογένεια ή το σχολείο μπορεί να δράσουν ευεργετικά πάνω σου και να σε κάνουν να πεισμώσεις ώστε να τον διεκδικήσεις».

Φτάνοντας προς την ενηλικίωση ο Ζοζέφ γράφει ποιήματα και ο Μεγάλος τού τονίζει ότι η ποίηση μπορεί να δώσει νόημα στη ζωή του. Πιστεύετε ότι η λογοτεχνία, η τέχνη γενικότερα μπορούν να κάνουν τη ζωή μας και τον κόσμο καλύτερο;

«Όχι, δεν το πιστεύω. Το ότι εξακολουθούν να γίνονται πόλεμοι μετά από τη δημιουργία των επών του Ομήρου ή των έργων του Σαίξπηρ δείχνει πως η τέχνη δεν εξημερώνει τον άνθρωπο ή τις κοινωνίες- και ούτε πρόκειται. Όμως, πιστεύω πως η τέχνη μπορεί να σε κάνει να επινοείς εκ νέου τον εαυτό σου και τη ζωή τριγύρω, μέσα από το βλέμμα ενός ποιητή, ενός δραματουργού ή ενός σκηνοθέτη του σινεμά. Η τέχνη κάνει τη ζωή να δείχνει ενδιαφέρουσα. Η ζωή δεν είναι αγγαρεία, θέλει μεράκι, θέλει να την φροντίζεις για να αποκτά νόημα. Η τέχνη προπονεί το ένδον βλέμμα πότε να οράται πανοραμικά και πότε να ζουμάρει στο ελάχιστο, δηλαδή να έχει σκόπευση».

Ένα από τα θέματα που θίγετε στο έργο σας είναι η διαχείριση της μνήμης, των αναμνήσεων, των τραυμάτων, της απώλειας, του πένθους απορρίπτοντας ως λύση τη λήθη. Γιατί νομίζετε ότι η λήθη δεν μας βοηθά να κοιτάξουμε μπροστά;

«Στο εγχειρίδιο χρήσης του ανθρώπινου όντος δεν αναφέρεται σε καμιά σελίδα του η λειτουργία “λήθη”. Η ανθρώπινη συσκευή είναι κατασκευαστικά προγραμματισμένη να μην ξεχνά, αλλά να απορροφά και να επεξεργάζεται τα εισερχόμενα δεδομένα, πετώντας στον κάδο ανακύκλωσης αυτά που εκείνη θεωρεί σκουπίδια. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να “αποφασίσει” να ξεχάσει. Η επιλογή όσων δεδομένων θα οδηγηθούν στη λήθη γίνεται με ασυνείδητους μηχανισμούς, όχι προαποφασισμένα. Όπως δεν μπορείς να σβήσεις τη σωματική μνήμη ενός παλιού κατάγματος, το οποίο σε πονά κάθε φορά που πλανιέται βαριά υγρασία, έτσι και τα ψυχικά παθήματα αποθηκεύονται, όσα αποθηκεύονται, στα έγκατα της ανθρωποσυσκευής και ενεργοποιούνται δημιουργικά, επώδυνα ή καταστρεπτικά, σε πολλές στιγμές της ζωής μας. Η μνήμη αποτελεί λειτουργικό και όχι μουσειακό σόφτγουερ για τον άνθρωπο».

Υπουργείο εγκυκλίων…

Πού αποδίδετε το γεγονός ότι το ελληνικό σχολείο έχει κλειδώσει έξω από την πόρτα του τις τέχνες και τον πολιτισμό, αφού δεν προβλέπεται ούτε μία ώρα στα ωρολόγια προγράμματα, και είναι θέμα τύχης να βρεθούν κάποιοι φωτισμένοι εκπαιδευτικοί που θα μυήσουν τους μαθητές τους σ’ αυτόν τον υπέροχο κόσμο;

«Η απάντηση είναι ευνόητη. Οι άνθρωποι που χαράσσουν την πολιτική στον χώρο της εκπαίδευσης έχουν φοβική σχέση με τον πολιτισμό. Ξέρουν μόνο τη γλώσσα των εγκυκλίων και των επιδοτούμενων ευρωπαϊκών κονδυλίων για επιμορφώσεις εκπαιδευτικών - επιμορφώσεις της συμφοράς. Είναι βαθύτατα νυχτωμένοι στα περί πολιτισμού. Άρα εγκυκλίους ξέρουν, εγκυκλίους μολογούν. Άμα δεν πιστεύεις στην τέχνη, δεν μπορείς και να την προωθήσεις ως πολιτική του υπουργείου σου. Οι τέχνες σήμερα στην εκπαίδευση είναι μια γαρνιτούρα σαν τα πολύχρωμα τρίμματα τρούφας που βάζουν σε παιδικές τούρτες γενεθλίων. Πάνω-πάνω, για να κάνουν φιγούρα και να δείχνει πιο φαντεζί το προϊόν».

Αν σας ρωτούσε ένας μαθητής σας γιατί αξίζει να παίζει και να βλέπει θέατρο, τι θα του απαντούσατε;

«Θα του απαντούσα πως αυτή η ερώτησή του μπορεί να απαντηθεί μόνο από τον ίδιο. Άλλος βρίσκει στο θέατρο τη συνεργασία και τη συντροφικότητα με τους άλλους συνεργάτες. Άλλος προβάρει ρόλους για να τους παίξει στην “κανονική” ζωή του. Άλλος ασχολείται με το θέατρο για να αποφύγει να μένει πολλές ώρες στο σπίτι με την οικογένειά του. Άλλος για να βρει τον εαυτό του. Άλλος για να βρει ερωτικό σύντροφο. Άλλος γιατί δεν βρήκε κάτι καλύτερο να κάνει. Ξέρω ανθρώπους που ερωτεύτηκαν γιατί έπλητταν και δεν είχαν κάτι καλύτερο να κάνουν. Όπως όλες οι τέχνες, έτσι και το θέατρο: σε διαλέγει, δεν το διαλέγεις. Νομίζεις πως το αποφάσισες ενώ σε αποφάσισε εκείνο. Κι όταν μπεις στο σύμπαν του, καλύπτεις κάποιες προσωπικές ανάγκες σου. Άλλοι τις καλύπτουν με το ψάρεμα, την προσευχή ή την παρατήρηση αεροσκαφών - υπάρχουν πολλές σχετικές λέσχες παγκοσμίως».