Η σεισμική δραστηριότητα των τελευταίων ημερών βόρεια της Λέσβου, που δημιούργησε έντονη ανησυχία στους κατοίκους του νησιού, αναδεικνύει τη σημασία της συνεχούς παρακολούθησης των γεωδυναμικών διεργασιών, ιδιαίτερα σε χώρες με υψηλή σεισμικότητα όπως είναι η Ελλάδα και σε περιοχές σεισμογενείς και με ιστορικό ισχυρών σεισμών όπως είναι η Λέσβος.

Ταυτόχρονα, όμως, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη έγκυρης ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών για το σεισμικό κίνδυνο με στόχο την αποφυγή πανικού και τη σωστή αντίδραση του πληθυσμού σε περίπτωση ισχυρού σεισμού, που θα αποτρέψει τυχόν αρνητικές επιπτώσεις των σεισμών στην περιοχή.

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, υλοποιεί τα τελευταία χρόνια σημαντικό ερευνητικό έργο για την παρακολούθηση της σεισμικής δραστηριότητας και την αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου. Ταυτόχρονα, υλοποιεί εκτεταμένο πρόγραμμα εκπαιδευτικών δράσεων με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και ειδικότερα των σχολικών μονάδων για την αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου και τη μείωση των επιπτώσεων σε περίπτωση ισχυρού σεισμού.

Το Μουσείο εγκατέστησε στο Σίγρι το Δεκέμβριο του 2007 σεισμολογικό σταθμό, ο οποίος διαθέτει υπερσύγχρονα καταγραφικά συστήματα που λειτουργούν σε εικοσιτετράωρη βάση για την παρακολούθηση της σεισμικής δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή του βορειοανατολικού Αιγαίου. Ειδικότερα, διαθέτει σεισμογράφο ο οποίος είναι συνδεδεμένος με το Εθνικό Σεισμολογικό Δίκτυο της χώρας μέσω του Εργαστηρίου Γεωφυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Επίσης, έχει εγκαταστήσει επιταχυνσιογράφο του Ινστιτούτου Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών (ΙΤΣΑΚ).

Ο Σεισμολογικός Σταθμός Σιγρίου δημιουργήθηκε δίπλα στο κτήριο του Μουσείου και αποτελεί μια σημαντική υποδομή για τη Λέσβο. Οι καταγραφές του συμβάλλουν ουσιαστικά στην παρακολούθηση της σεισμικής δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή με στόχο τη θωράκιση των νησιών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου απέναντι στο σεισμικό κίνδυνο. Παράλληλα, υπάρχει η δυνατότητα παρακολούθησης των καταγραφών και από τους επισκέπτες του Μουσείου μέσω ειδικού σε πραγματικό χρόνο συστήματος αρχειοθέτησης και προβολής σεισμολογικών δεδομένων του σταθμού καθώς και του εθνικού σεισμογραφικού δικτύου στην Αίθουσα Αιγαίου του Μουσείου.

Ο Σεισμολογικός Σταθμός Σιγρίου λόγω της θέσης του πολύ κοντά στην περιοχή της Τρωάδας, όπου παρατηρήθηκε η πρόσφατη σεισμική διέγερση, παρείχε ακριβείς πληροφορίες για τη σεισμική δραστηριότητα των τελευταίων ημερών και συνέβαλε καθοριστικά στις εκτιμήσεις για το δυναμικό των ρηγμάτων που έχουν ενεργοποιηθεί.

Το Μουσείο διαθέτει, επίσης, σεισμική τράπεζα η οποία έχει τη δυνατότητα προσομοίωσης της σεισμικής κίνησης με βασικό σκοπό την εξοικείωση των μαθητών και των πολιτών με τον τρόπο αντίδρασης σε περίπτωση σεισμού και την αποτροπή πανικού, που αποτελεί την αιτία λανθασμένης αντίδρασης που μπορεί να αποβεί κρίσιμη σε περίπτωση μεγάλου σεισμού. Η σεισμική τράπεζα που έχει εγκατασταθεί στο Μουσείο είναι μια υποδομή που μόνο μεγάλα μουσεία και κέντρα του εξωτερικού διαθέτουν και μπορεί να αξιοποιηθεί προς όφελος των πολιτών και κυρίως των μαθητών.

Η σεισμική τράπεζα του Μουσείου έχει διαστάσεις 12 τετραγωνικών μέτρων και ο χώρος είναι ειδικά διαμορφωμένος και επιλέχθηκε να αναπαριστά μια σχολική τάξη. Σ’ αυτό το χώρο ο σεισμός γίνεται μια βιωματική εμπειρία, καθώς γίνεται προσομοίωση της σεισμικής κίνησης και εκπαίδευση των μαθητών για τον τρόπο αντίδρασης σε περίπτωση σεισμού, σύμφωνα με τις οδηγίες του Ο.Α.Σ.Π.

Η προσομοίωση της σεισμικής κίνησης αφορά δονήσεις πραγματικών σεισμών και γίνεται με ειδικό μηχανισμό που ελέγχεται από ηλεκτρονικό υπολογιστή, ο οποίος συνδέεται με ειδική βάση δεδομένων που περιλαμβάνει τα στοιχεία χαρακτηριστικών σεισμικών δονήσεων. Στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου «Αξιοποίηση σύγχρονων μεθόδων των γεωεπιστημών στη διαχείριση του σεισμικού κινδύνου με έμφαση στο δομημένο περιβάλλον των νησιών του Βορείου Αιγαίου Πελάγους» της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας και της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, πραγματοποιήθηκε προσδιορισμός του σεισμικού κινδύνου στην περιοχή του βορείου Αιγαίου.

Πιο συγκεκριμένα, υλοποιήθηκε καταγραφή των ενεργών ρηγμάτων της περιοχής με την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων, μελετήθηκαν οι σημαντικότερες σεισμικές ακολουθίες στο βόρειο Αιγαίο, η παραμόρφωση του στερεού φλοιού της γης στην περιοχή και πολλά άλλα που αφορούν τη σεισμικότητα μιας περιοχής, ενώ δημιουργήθηκαν Χάρτες Σεισμικής Επικινδυνότητας της περιοχής βορείου Αιγαίου για κάθε νομό της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, οι οποίοι είναι διαθέσιμοί ελεύθερα στο διαδίκτυο.

Παράλληλα, με στόχο τη διαχείριση του σεισμικού κινδύνου, δημιουργήθηκε μια Γεωγραφική Βάση Δεδομένων με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στην οποία καταχωρούνται τόσο τα αποτελέσματα των ερευνών όσο και τα δεδομένα του δομημένου περιβάλλοντος.

Η πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα

Χάρτης καταγραφής επίκεντρων - Φεβρουάριος 2008 - Χάρτης καταγραφής επίκεντρων - Φεβρουάριος 2017

Η πρόσφατη σεισμική ακολουθία στην περιοχή της Τρωάδας βόρεια της Λέσβου περιελάμβανε σειρά ισχυρών σεισμικών δονήσεων που προκάλεσαν εύλογη ανησυχία, χωρίς ωστόσο να προκαλέσουν ζημιές ή θύματα στη Λέσβο.

Δεν είναι η πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια που παρατηρείται αυξημένη δραστηριότητα στην περιοχή. Πριν από εννιά χρόνια είχε παρατηρηθεί ανάλογη σεισμική ακολουθία, που εντοπίζεται πολύ λίγο δυτικότερα από την περιοχή που τώρα βρίσκεται σε διέγερση (Χάρτης Σεισμικής Δραστηριότητας 2008).

Ο Σεισμολογικός Σταθμός Σιγρίου κατέγραψε τις τελευταίες ημέρες ισχυρούς σεισμούς με μέγεθος μεγαλύτερο από 5 R και μικρό εστιακό βάθος αλλά και δεκάδες μικρότερου μεγέθους που εκδηλώθηκαν βόρεια του θαλάσσιου διαύλου που χωρίζει τη Λέσβο από τη μικρασιατική ακτή. Είναι χαρακτηριστικό της έντονης σεισμικής δραστηριότητας στην περιοχή ότι την τελευταία εβδομάδα μέχρι και σήμερα έχουν καταγραφεί στην ευρύτερη περιοχή 275 σεισμικές δονήσεις με μέγεθος μεγαλύτερο των 3 R (Χάρτης Σεισμικής Δραστηριότητας 2017). Ισχυρή σεισμική δόνηση με μέγεθος 4,5 R είχε, επίσης, καταγραφεί και στις 15 Ιανουαρίου 2017 στον ίδιο χώρο, ο οποίος είχε γίνει ιδιαίτερα αισθητός στη Λέσβο. Στις 30 Ιανουαρίου 2017, υπήρξε άλλη μια ακόμη σεισμική δόνηση 3,7 R, η οποία έγινε αισθητή στην πόλη της Μυτιλήνης.

Οι πρόσφατοι σεισμοί εντοπίζονται σε μια περιοχή η οποία γειτονεύει με τη μεγάλη σεισμική ζώνη του Αδραμυτίου που και κατά το παρελθόν έδωσε μεγάλους σεισμούς. Η σεισμική δραστηριότητα συνεχίζεται ομαλά με σεισμούς οι οποίοι δεν ξεπερνούν τα 4, 4,4, 4,5R.

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου συνεχίζει τις προσπάθειες ενημέρωσης του πληθυσμού μέσω ενημερωτικών και εκπαιδευτικών δράσεων. Ειδικότερα, προετοιμάζεται νέα βιωματική εκπαιδευτική δραστηριότητα που περιλαμβάνει προσομοίωση σεισμών στη σεισμική τράπεζά του και δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου, που αποτελούν τα καλύτερα μέτρα για την προστασία όλων μας από τους σεισμούς.

* Ο κ. Νίκος Ζούρος είναι καθηγητής στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γεωμορφολογίας και Περιβαλλοντικής Γεωλογίας στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστήμιου Αιγαίου και διευθυντής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου.