Γράφει ο ΜΑΚΗΣ ΑΞΙΩΤΗΣ

Διαβάζοντας στο «Εμπρός» της 24/12/16 το άρθρο του Δούκα Ν. Στέργου, που περιγράφει τη Δεξαμενή του Κάστρου της Μεσαιωνικής Ερεσού σαν «υπόγεια Φρυκτωρία» σε δεύτερη χρήση, θα ‘θελα να εκθέσω και τη δική μου άποψη. Η θολωτή κατασκευή του μεσαιωνικού Κάστρου της Ερεσού αποτελεί την πασίγνωστη μορφή Cisterna των κάστρων και μικρότερων οχυρών του νησιού, καθώς και άλλων οικισμών αυτής της εποχής. Πρόκειται για υπόγειες ορθογώνιες δεξαμενές νερού, επενδυμένες με το υδρόφοβο κουρασάνι (ροζ από το τριμμένο κεραμίδι) με υπέργειο το θόλο, όπου υπάρχει στο μέσον, το ορθογώνιο άνοιγμα ανάσυρσης του νερού. Αρκετές, μεγαλύτερες είχαν και είσοδο από όπου ελεγχόταν η δεξαμενή. Το νερό το μάζευαν από τη βροχή, με εξωτερικές κατασκευές και από πλάγια ανοίγματα. Νερό ερχόταν και από επίπεδες στέγες, όπως στις Κυκλάδες και στα Ιόνια νησιά. Παραθέτω ανάλογη δεξαμενή, στο Μεσαιωνικό οικισμό, στο λόφο «Κόψε-ρίξε», των αλυκών Καλλονής (φώτο 1), και την υπέροχη κατασκευή, στον Παλιό Μανταμάδου (με τον αείμνηστο Παντελή Αργύρη - φώτο 2) της οποίας έχω σχέδιο από το βιβλίο μου «Περπατώντας τη Λέσβο» (φώτο 3). Στα μεγάλα κάστρα (Μυτιλήνης, Μολύβου), το νερό ερχόταν στο κάστρο από τη δεξαμενή της Μεσαιωνικής Πόλης, με υδατόπυργους. Στο νησί, οι περισσότερες που έχουμε επισημάνει, έχουν χάσει τη θολωτή σκεπή*.

Η συγκεκριμένη δεξαμενή του Κάστρου της Ερεσού, περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Newton**, το 1865, σαν Μεσαιωνική, αν και υπάρχουν ενδείξεις να έχει την αρχή της στη Ρωμαϊκή περίοδο. Πρόκειται για τυπική δεξαμενή, με το στόμιο ανάσυρσης του νερού στο θόλο!

Όσον αφορά την κυλινδρική πέτρινη κατασκευή στο μέσον της, από αργολιθοδομή, θεωρώ ότι πρόκειται για πολύ μεταγενέστερο απόκτημα, αφού στην επίσκεψή μας στο Κάστρο, το 1989 ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ (φώτο 4α)! Η γνώμη μου είναι ότι, για λόγους που δεν μπορώ να υποθέσω, χρησιμοποιήθηκε σαν κατάλυμα η παλιά δεξαμενή, ίσως για να ΜΗΝ ΦΑΙΝΕΤΑΙ η φωτιά, αν θεωρήσουμε την κατασκευή σαν εστία. Η ύπαρξη ΦΡΥΚΤΩΡΙΑΣ, μετά το 1462, που καταστράφηκε το Κάστρο από τους Τούρκους, δεν είχε καμιά θέση εδώ, και έπειτα αυτές ήταν συμπαγείς κατασκευές (Ύψωμα Κόρακας ΒΑ νησιού) με τη φωτιά στην κορυφή, για να φαίνεται από μακριά (Βίγλες). Σε ανάλογα, επιβλητικά μέρη, πριν από χρόνια (ήταν της μόδας), σε υπόγειες κατασκευές (όπως στη δεξαμενή του Κάστρου του Παππάδου - φώτο 4β) οπαδοί παγανιστικών δοξασιών, άναβαν την πυρά και έσφαζαν πετεινούς (εκτός από τη γνωστή ανθρωποθυσία σε άλλο μέρος της Ελλάδας). Είναι λοιπόν «άξιον μελέτης» το νεότερο εύρημα μέσα στην υδατοδεξαμενή της Ερεσού.

*Προς δημοσίευση «Υπόγειες Δεξαμενές Νερού στην Λέσβο» από Μάκη Αξιώτη - Στρατή Αξιώτη.

** Newton: «Travels and Discoveries in the Levant», London 1865.