Έσβησε στα 98 του χρόνια, ο τελευταίος εν ζωή πρώτης γενιάς Τουρκοκρητικός στα Μοσχονήσια, ο γλυκύτατος και συμπαθέστατος γέροντας, σε όσους είχαν την ευκαιρία να τον γνωρίζουν, Αλί Ονάϊ.

Απόγονος ευκατάστατης οικογένειας απ’ τα Χανιά, εγκαταστάθηκε μετά την ανταλλαγή του 1924 στα Μοσχονήσια, όπου πέρασε όλη του τη ζωή. Μιλούσε και έγραφε την ελληνική γλώσσα, διάβαζε ελληνικά βιβλία, λάτρης της ιστορίας μας, είχε άποψη για κάθε τι που αφορούσε την Ελλάδα. Στα ελληνικά επίσης, έγραφε και το ημερολόγιο που κρατούσε ανελλιπώς εδώ και δεκαετίες.

Το σπίτι του στα Μοσχονήσια, ήταν ουσιαστικά ένα μουσείο, όπου είχε τακτοποιημένα με ευλάβεια, κειμήλια διάφορα αντικείμενα, βιβλία και άλλα ντοκουμέντα που απέδιδαν την ιστορία της οικογένειας του.

Ανήσυχο πνεύμα ασχολήθηκε με επιχειρήσεις, που δεν πήγαν και τόσο καλά. Πολιτικό ον, αλλά δεν είχε και την καλύτερη άποψη για τους πολιτικούς! Είχε πάθος με τη φύση και την αρχαιολογία γι’ αυτό μάζευε μόνος του τις ελιές του και περπατούσε πολλά χιλιόμετρα καθημερινά, γνωρίζοντας κάθε σπιθαμή του εδάφους στο Μοσχονήσι. Διάβαζε πολύ και έψαχνε ως τα βαθειά του γεράματα να βρει τις απαντήσεις στις έρευνες του.

Δεν κάπνιζε, δεν έπινε, όμως ήταν περιζήτητος στις παρέες ως εξαίρετος, γλαφυρός και ακριβέστατος αφηγητής, που σου έδινε την εντύπωση πως είχες μπροστά σου ανοιχτό ένα ιστορικό βιβλίο. Γνώριζε τα πάντα για το Αϊβαλί προ και μετά του 1922.

Είχε συναναστραφεί σπουδαίους ανθρώπους και προσωπικότητες των γραμμάτων και της τέχνης, Έλληνες και Τούρκους. Ειρηνόφιλος απ’ τη φύση του, εξηγούσε και κατανοούσε με το δικό του τρόπο τα ιστορικά γεγονότα, χωρίς παρωπίδες.

Στην Ελλάδα έγινε ευρύτερα γνωστός με την έκδοση βιβλίου του «Η ιστορία της ανέγερσης και της καταστροφής της εκκλησίας της Παναγιάς στο Μοσχονήσι» (μετάφραση Συμεών Σολταρίδης, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, Αθήνα 2000).

Το βιβλιαράκι αυτό περιέχει τις δημοσιεύσεις του κατά το 1955 και τον αγώνα που έδωσε τα δύσκολα αυτά χρόνια, για να αποτραπεί η κατεδάφιση της εκκλησίας της Παναγίας στο Μοσχονήσι.

Δεν έπεισε βέβαια τις αρχές, αφού κυριάρχησε η άποψη να γκρεμιστεί η εκκλησία και με τα υλικά… της να κτιστεί σχολείο! Σάματις δεν είχε άλλες πέτρες το νησί, δεν είχε άλλο χωράφι να χτιστεί το σχολείο! Ήταν το κύριο επιχείρημα του Αλί Ονάϊ, για να προστατέψει την ιστορική κληρονομιά του τόπου του.

Άλλοι καιροί τότε, ποιος τον άκουγε! Συναισθηματικός, ευγενής, ρεαλιστής και με πνευματική διαύγεια και γενναιότητα ψυχής, παρόλο το πρόβλημα κωφότητας και τελευταία την τύφλωσή του, είχε το σθένος στα 97 του χρόνια, φιλοσοφώντας τη ζωή να λέει: «Δεν υπάρχει μήτε κόλαση μήτε παράδεισος! Μόνο σκουλήκια υπάρχουν στο χώμα να αποσυνθέσουν το κουφάρι μας!

Την “άλλη ζωή” την εφεύραν οι χοτζάδες και οι παπάδες για να διατηρούν τις πελατείες τους!!!». Η κηδεία έγινε προχθές στα Μοσχονήσια. Η έλλειψη δρομολογίων προς Αϊβαλί, δεν επέτρεψε σε πολλούς Μυτιληνιούς φίλους να παραστούν για το τελευταίο αντίο στον Αλί.

Πάντως στην τελετή υπήρχε και ελληνική παρουσία με τα στεφάνια που κατατέθηκαν, μεταξύ των οποίων και της «Συνύπαρξης», τα μέλη της οποίας τον είχαν τιμήσει εδώ πριν χρόνια σε εκδήλωση στο Επιμελητήριο.