Ο Γιώργος Κατσέλης κατάγεται από στην Ασωπία Θηβών. Είναι αριστούχος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών και της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών.

Από το 1999 υπηρετεί στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Το 2007 απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών από το Π.Τ.Δ.Ε του Πανεπιστημίου Αθηνών στο αντικείμενο της Παιδικής Λογοτεχνίας.

Τα συγγραφικά του ενδιαφέροντα αφορούν στην παιδική λογοτεχνία, στο παιδικό θέατρο και στην εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στην εκπαιδευτική πράξη. Το 2005 κυκλοφόρησε από μεγάλη εταιρία εκπαιδευτικού λογισμικού η εκπαιδευτική εφαρμογή «Η Γλώσσα μου, παίζω και μαθαίνω, για την Α΄ και Β΄ Δημοτικού».

Έχει συνεργαστεί με το συγγραφέα και σκηνοθέτη Νέστορα Μάτσα για την παραγωγή μορφωτικών ταινιών και πολιτιστικών εκδηλώσεων. Επίσης έχει ασχοληθεί με τη γλωσσική επιμέλεια βιβλίων. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο.

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Χριστάκη» το νέο βιβλίο του με τίτλο «Ο θησαυρός του Θεόφιλου» (εικόνες: Νικόλας Ανδρικόπουλος, Πρόλογος: Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος), με το οποίο εγκαινιάζεται η σειρά «Μορφές του νεότερου Ελληνισμού». Με την ευκαιρία αυτού του βιβλίου που απευθύνεται σε παιδιά πάνω από 11 ετών συζητάμε για τον Θεόφιλο του χθες και του σήμερα με το συγγραφέα.


Κύριε Κατσέλη, ξεκινώ τη συζήτησή μας από τον τίτλο της σειράς «Μορφές του νεότερου Ελληνισμού». Ποια είναι η φιλοσοφία της και ποια πρόσωπα σχεδιάζετε να εντάξετε;
«Καταρχάς, σας ευχαριστώ πολύ για την τιμητική πρόσκληση σε συνέντευξη με αφορμή το νέο βιβλίο μου.
Γράφοντας για παιδιά, θέλησα να φέρω σε επαφή παιδιά μεγαλύτερων ηλικιών, νέους και εφήβους με δημιουργούς στη λογοτεχνία και την τέχνη, ο βίος των οποίων καθόρισε το έργο και την προσφορά τους. Πρότυπα που μπορούν να γίνουν σημείο αναφοράς, έμπνευσης και ειρηνικής επανάστασης. Ως λάτρης του έργου του Θεόφιλου και του Παπαδιαμάντη και ως θαυμαστής της προσωπικότητας του Στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη, διαπίστωσα πως και οι τρεις δημιούργησαν και πρόσφεραν σε ένα πλαίσιο εκουσίας πτωχείας, πόνου και μεγάλων δυσκολιών. Στην πορεία διαπίστωσα πως σημαντικοί άνθρωποι τους είχαν συνδέσει πολύ πριν από μένα. Ο Τάκης Μπαρλάς αποκαλεί τον Θεόφιλο «Παπαδιαμάντη της ζωγραφικής» ενώ ο Γιώργος Σεφέρης, ο οποίος το 1947 μιλάει για τον καλλιτέχνη σε έκθεση έργων του στο Βρετανικό Συμβούλιο Αθηνών, τον συσχετίζει με τον Μακρυγιάννη. Γεννήθηκε λοιπόν αυτή η σειρά λογοτεχνικών βιογραφιών που στο ξεκίνημά της πλαισιώθηκε με δύο τίτλους: “Ο θησαυρός του Θεόφιλου”, και “Το συναξάρι του κυρ Αλέξανδρου”. Το Σεπτέμβριο θα κυκλοφορήσει το τρίτο βιβλίο που θα έχει τίτλο “Το τάμα του Μακρυγιάνννη”. Φυσικά υπάρχουν σχέδια η σειρά να εμπλουτιστεί και με άλλες σημαντικές προσωπικότητες (π.χ Πηνελόπη Δέλτα). Σε αυτό το στάδιο μας ενδιαφέρει να κάνουμε ό,τι καλύτερο από αισθητική και λογοτεχνική άποψη για τα τρία πρώτα βιβλία της σειράς.»

Ο Θεόφιλος για σας είναι μια μορφή του νεότερου Ελληνισμού;
«Ο Θεόφιλος είναι μια μορφή στην ελληνική ζωγραφική που όπως λέει ο Σεφέρης “έπλυνε την όρασή μας όπως αυγάζει ο ουρανός και τα σπίτια και το κόκκινο χρώμα και το παραμικρό φυλλαράκι των θάμνων, ύστερα από την κάθαρση ενός απόβροχου”. Για μένα ο Θεόφιλος δείχνει στη ζωγραφική, όπως ο Σολωμός, ο Ελύτης και ο Σεφέρης στην ποίηση τη διαχρονική συνέχεια και ενότητα του Ελληνισμού. Και να αναλογιστούμε ότι οι ποιητές και οι άλλοι σημαντικοί ζωγράφοι διέθεταν ακαδημαϊκή παιδεία. Ο Θεόφιλος αποτελεί φαινόμενο, όχι μόνο γιατί ήταν αυτοδίδακτος αλλά γιατί αντιμετώπισε και την αρνητική στάση των ανθρώπων. Παρέμεινε ως το τέλος για τους πολλούς ένας αχμάκης, ένας αλαφροΐσκιωτος».

Αξίζει τον κόπο

Γιατί αξίζει τα παιδιά να γνωρίσουν τη ζωή και το έργο του Θεόφιλου;
«Πιστεύω πως ο Θεόφιλος είναι πολύ κοντά στην παιδική ψυχοσύνθεση και τα παιδιά μπορούν να τον κατανοήσουν ευκολότερα. Το έργο του είναι όπως το παιδικό έργο, χωρίς προοπτική, χωρίς συμβάσεις. Δεν θεωρώ τυχαίο πως οι καλύτεροι φίλοι του Θεόφιλου ήταν τα παιδιά. Τα οργανώνει ντύνοντάς τα Μακεδόνες και δίνουν υπαίθριες παραστάσεις με έργα που φτιάχνει ο ίδιος.

Αλλά και αν τοποθετήσουμε την προσωπικότητά του στο σήμερα, βλέπουμε ότι πολλά αρνητικά στοιχεία της στάσης μας απέναντι σε αυτούς που διαφέρουν από εμάς, δεν έχουν εκλείψει.

Σήμερα έχουμε το λεγόμενο bullying. Ο Θεόφιλος αντιμετώπιζε την αρνητική στάση, τα πειράγματα, τις ειρωνείες των ανθρώπων αφήνοντας το έργο του να μιλήσει, να απαντήσει για εκείνον. Παρ’ όλες τις αντιξοότητες, δεν απελπίστηκε, δε δείλιασε, δε σταμάτησε να δημιουργεί. Η επαφή του με την ηρωική παρακαταθήκη του ’21 ίσως είναι ένας λόγος γι’ αυτό.

Τα σημερινά παιδιά απογοητεύονται εύκολα και πληγώνονται. Είναι σημαντικό να αντλούν δύναμη από πρότυπα ζωής, να έχουν εμπιστοσύνη στην προσωπικότητα και την αξία τους. Μια άλλη προσφορά του Θεόφιλου στη νεότητα είναι ότι το έργο του έχει ευρύτερες προεκτάσεις.

Είναι αυτό που στο σχολείο ονομάζουμε διαθεματικότητα. Παρατηρούμε δηλαδή τον πίνακα του Θεόφιλου “Ερωτόκριτος και Αρετούσα” και αμέσως έρχονται στη σκέψη μας τα λόγια του Βιτσέντζου Κορνάρου, η μουσική του Χριστόδουλου Χάλαρη, η ερμηνεία του Νίκου Ξυλούρη. Μια πολλαπλή δηλαδή προσέγγιση διαφορετικών κωδίκων επικοινωνίας και αισθητικής που μας ανεβάζουν “λίγο ψηλότερα” κατά τον ποιητή».

Ο θησαυρός

Στο βιβλίο αυτός γράφετε ότι ο Θεόφιλος είχε στο σεντούκι του κρυμμένο καλά έναν θησαυρό που βρέθηκε μετά τον θάνατό του, όταν και ανοίχτηκε το σεντούκι. Ποιος είναι αυτός ο «θησαυρός» και γιατί τον χαρακτηρίζετε «θησαυρό»;
«Ήταν το έναυσμα για να προσεγγίσω τον Θεόφιλο. Φαίνεται ίσως σαν ένα φανταστικό λογοτεχνικό στοιχείο, όπως και η επίσκεψη των Μοιρών όταν γεννήθηκε, στοιχείο που τίθεται στην αρχή του βιβλίου μου. Αν προσέξουμε όμως καλύτερα θα δούμε πως ο Γιώργος Σεφέρης αναφέρει στις Δοκιμές του ότι όταν ανοίχτηκε το κασελάκι του Θεόφιλου, δε βρέθηκαν μόνο πινέλα αλλά και παλιές φυλλάδες με ιστορικά έργα καθώς και μια έκδοση της Κοκκινοσκουφίτσας και του Παπουτσωμένου Γάτου. Αυτό ήταν για μένα άλλη μια επιβεβαίωση της παιδικής ψυχοσύνθεσης του Θεόφιλου. Κρατούσε αυτά τα παραμύθια της παιδικής του ίσως ηλικίας, μέχρι το τέλος της ζωής του. Φυσικά δε μας λέει ο ίδιος ότι αυτός ήταν ο θησαυρός του, αλλά για μένα ήταν ο θησαυρός του με την έννοια ότι ο μύθος, οι μύθοι, ήταν αυτοί που στάθηκαν για τον Θεόφιλο πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, μέσο αντιμετώπισης της απόρριψης, τρόπος επιστροφής και επαφής με το καταφύγιο της παιδικής ηλικίας. Οι μύθοι, με την ευρύτερη έννοια, πάντα επηρεάζουν το συλλογικό ασυνείδητο. Και για να γυρίσω στις τρεις Μοίρες, θα ήθελα να πω κάτι που δεν είναι γνωστό και που ανακάλυψα κι εγώ μετά την έκδοση του βιβλίου μου. Ο Θεόφιλος είχε πράγματι ζωγραφίσει τις τρεις Μοίρες, Κλωθώ, Λάχεση και Άτροπο στο σπίτι του αδερφού του, το οποίο καταστράφηκε από πυρκαγιά. Ως συγγραφέας του βιβλίου συγκινήθηκα ιδιαίτερα όταν το έμαθα».

Τι είναι αυτό που κάνει τον Θεόφιλο να ξεχωρίζει από τους άλλους ναΐφ ζωγράφους;
«Σε επίπεδο τέχνης θα εντόπιζα τις διαφορές του στο γεγονός ότι ο Θεόφιλος δεν κινείται μόνο στο ναΐφ αλλά και στη λαϊκή ζωγραφική, κάνοντας δύσκολη την κατηγοριοποίησή του. Έπειτα είναι και ο βίος του που τον διαφοροποιεί, ακόμα και η φουστανέλα ως μόνιμη ενδυματολογική του επιλογή. Μια συνεχής μετακίνηση από τη Λέσβο στη Σμύρνη, την Αθήνα για λίγο διάστημα, στο Πήλιο, στη Σμύρνη και πάλι στο Πήλιο και τέλος πίσω στη Λέσβο, μαζί με κάποιο διάστημα που χάνονται τα ίχνη του. Επίσης, το γεγονός ότι ξέρουμε παρά ελάχιστα για την περίοδο που έζησε στη Σμύρνη. Επιπλέον, είναι η σχέση με τα παιδιά, η αγάπη του για τα παιδιά, μια έμπρακτη δηλαδή απόδειξη της παιδικότητάς του. Είναι, τέλος, ο τρόπος που διαχειρίστηκε την απόρριψη».

Θεόφιλος και εκπαίδευση

Στα σχολεία που διδάσκετε γνωρίζουν τα παιδιά τον Θεόφιλο;
«Στο δημοτικό σχολείο τα παιδιά γνωρίζουν τον Θεόφιλο μέσα από δύο πίνακες του που συνοδεύουν κείμενα στα Ανθολόγια. Ξέρουν ότι είναι ένας σημαντικός ζωγράφος αλλά εντυπωσιάζονται όταν μαθαίνουν διαστάσεις του έργου και της ζωής του, γιατί εκτός των άλλων κατανοούν ότι πολλές φορές η αληθινή δημιουργία περνάει μέσα από τον πόνο και τον προσωπικό αγώνα».

Ως εκπαιδευτικός είσαστε ευχαριστημένος με το χώρο που αφήνει ελεύθερο για την τέχνη και τον πολιτισμό στο σχολείο το αναλυτικό πρόγραμμα και τι θα προτείνατε να γίνει;
«Στο δημοτικό σχολείο, ευτυχώς, μέσα από την ευέλικτη ζώνη δίνονται περισσότερες ευκαιρίες. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση εξαιτίας της άγρας του βαθμού και της επιτυχίας τα πράγματα τίθενται σε πιο ανταγωνιστικό επίπεδο. Ο εκπαιδευτικός όμως που θέλει, μπορεί να προωθήσει την τέχνη και τον πολιτισμό. Γίνονται αξιόλογες δουλειές στα σχολεία σε επίπεδο πολιτιστικών προγραμμάτων, προώθησης της φιλαναγνωσίας και θεατρικών παραστάσεων, αλλά πρέπει το επίσημο κράτος να δραστηριοποιηθεί περισσότερο.

Το Πρόγραμμα Φιλαναγνωσίας έχει παγώσει τα τελευταία δύο χρόνια λόγω της κατάργησης του ΕΚΕΒΙ και εξαρτάται πλέον από την καλή θέληση των συγγραφέων και των δασκάλων. Αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα. Όπως επίσης θα θεωρούσα καλή στην εφαρμογή της μια ιδέα που ακούστηκε για ελεύθερη ώρα στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα αφιερωμένη στον πολιτισμό και τις σχολικές δραστηριότητες.

Ας μην ξεχνάμε ωστόσο ότι πολιτισμός δεν είναι μόνο οι θεατρικές παραστάσεις. Είναι και η γλώσσα, η έκφραση, η αισθητική, ο ίδιος ο τρόπος ζωής μας.

Και εμείς οι δάσκαλοι έχουμε μεγάλη ευθύνη απέναντι στα παιδιά σχετικά με αυτά τα στοιχεία που λόγω και της παγκοσμιοποίησης έχουν υποστεί σημαντική αλλοίωση. Πιστεύω ότι ως λαός, περισσότερο από ποτέ έχουμε ανάγκη από ένα “άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά”, για να θυμηθώ τον εκ Μυτιλήνης καταγόμενο νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη».

* Ο Γιώργος Κατσέλης θα βρεθεί στη Μυτιλήνη από τις 7 έως τις 9 Μαΐου, θα επισκεφτεί Δημοτικά σχολεία, όπου θα μιλήσει στους μαθητές για τον Θεόφιλο και θα παρουσιάσει το βιβλίο του σε εκδήλωση που διοργανώνουν ο Παγγεραγωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος και ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Λέσβου.